Stress wordt vaak als negatief gezien en dat is niet helemaal terecht. Het lichaam gebruikt de stresshormonen adrenaline en cortisol om in actie te komen en daarmee de cellen van voldoende glucose (suiker) te voorzien. Stresshormonen hebben in het proces van energievoorziening een belangrijke functie in het lichaam. Als de hoeveelheid stresshormonen in het lichaam langdurig verhoogd zijn, zoals in deze tijd regelmatig voorkomt door personeelstekort, een hoge werkdruk of dat je werk doet wat niet bij je past, kunnen er klachten ontstaan. In dit blog wil ik inzoomen op de nadelen die je in je lichaam kan ervaren bij chronische stress.
De functie van de stresshormonen
Als er van het lichaam een activiteit wordt gevraagd is daar energie voor nodig. Dat begint al op het moment dat je opstaat om uit je bed te komen, naar werk te gaan, een stuk te wandelen, te sporten of het huishouden doen. Voor al deze dagelijkse inspanningen heeft het lichaam glucose (suiker) nodig om de spieren van voldoende energie te voorzien. Dit regelt het lichaam door adrenaline en cortisol af te geven.
Adrenaline en cortisol spelen ieder op hun eigen unieke wijze een rol in de energiehuishouding. Adrenaline maakt energie vrij uit suiker opslag in de lever, verhoogt de hartslag en de ademhaling. Het stresshormoon cortisol vult de gebruikte energie weer aan door eiwitten af te breken. Het hormoon zorgt voor de vorming van glucose, remt ontstekingen en onderdrukt het immuunsysteem. In een natuurlijk ritme is cortisol in de ochtend hoger dan in de avond.
De stresshormonen hebben een belangrijke functie in het lichaam. Ze zorgen dat je beter kunt presteren, dat je focus hebt voor de dingen die je doet en dat je energie hebt om door te kunnen gaan.
De fasen van stress in het lichaam
De arts Hans Selye ontdekte dat het lichaam in staat is om de hormoonbalans flexibel aan te passen aan de verschillende gebeurtenissen op een dag. Deze gebeurtenissen kunnen uitdagende werksituaties zijn maar ook fijne dingen in je vrije tijd of tijdens vakanties. Hij heeft de verschillende stadia van stress in de jaren 70 van de vorige eeuw al beschreven.
In de eerste fase die Selye beschrijft is er sprake van hoe het normaal zou mogen gaan. Adrenaline en cortisol worden extra aangemaakt als het nodig is om na de actie weer terug te gaan naar rust en ontspanning. Dan dalen de stresshormonen. Op deze manier is er balans in het lichaam.
De tweede fase waarin het lichaam komt bij langdurige overvraging, is dat het niveau van stresshormonen hoog blijft. Dit kun je wel een poosje volhouden. Het betekent dat je altijd maar aan blijft staan en er voortdurend afgifte is van stresshormonen, ook op momenten dat je ze niet nodig hebt. Het is moeilijk om rust te nemen en als je rust neemt blijf je onrustig.
In de laatste fase, die van uitputting, zijn alle reserves van het lichaam opgebruikt. Er zijn in deze fase lichamelijke klachten ontstaan en vermoeidheid, je hebt het gevoel dat je je voortsleept. De laatste fase kun je zien als gevolg van de tijd dat het lichaam niet meer in balans functioneert. Misschien herken je iets van jezelf in een van deze fasen?
“De stress reactie ook wel de vlucht-, vecht- of bevries reactie genoemd heeft als doel je veilig te stellen. In stresssituaties gaat je lichaam automatisch handelen, doet wat het gewend is te doen.”
Hoe kom je aan teveel stress?
Onze maatschappij en de prestatiedruk die daarin aanwezig is vraagt veel van mensen. De invloed van sociale media kan ervoor zorgen dat je altijd meer van jezelf vraagt om ook zo te zijn als anderen. Misschien neem je nooit de tijd om echt tot rust te komen. Je “moet” altijd bereikbaar zijn voor anderen. Daarnaast kan werk veel van je vragen. Een niet prettige werksituatie, een hoge werkdruk of een conflict op de werkvloer kunnen leiden tot langdurige stress. Het kan zijn dat je werk doet wat niet bij je past of wat bij nader inzien toch niet zo ideaal is als je dacht.
Ook intensieve gebeurtenissen in je leven kunnen stress geven en daarmee bedoel ik een langdurig hoger niveau van stresshormonen in het lichaam. Het overlijden van een dierbaar persoon, een scheiding, verhuizen het zorgt ervoor dat je lichaam tijdelijk meer stresshormonen aanmaakt, tot je gewend bent aan de nieuwe situatie of verwerkt hebt wat er met je is gebeurd.
Als er een voortdurende afgifte van stresshormonen is, komt het lichaam in chronische stress. Je lichaam krijgt moeite om terug te schakelen naar de rust stand. Herstelprocessen in je lichaam krijgen te weinig aandacht.
Welke nadelen heeft chronische stress?
- Er ontstaan lichamelijke klachten als vermoeidheid, concentratieproblemen, onrust, pijnklachten in spieren van bijvoorbeeld nek en schouders.
- Je ervaart emotionele klachten.
- Je bent niet bewust zijn van signalen van je lichaam.
- Je kan moeite hebben met slapen.
- Je vervalt in (oude)patronen die ook weleens in je nadeel kunnen zijn, te perfectionistisch werken, geen nee durven zeggen, het anderen naar hun zin maken.
- Veranderingen in je ademhaling.
- Onbewust spanning vasthouden in je lichaam.
De hormonen adrenaline en cortisol zijn bij alle activiteiten die je doet voor werk of in je privéleven actief. Dit is de manier waarop het lichaam op efficiënte wijze van energie wordt voorzien. Als je langdurig te maken krijgt met (werk)druk of ongunstige situaties in je leven kan het zijn dat je last krijgt van chronische stress. Doordat het lichaam dan niet meer aan herstel toekomt kunnen er lichamelijke klachten ontstaan als vermoeidheid, een onrustig gevoel, spanning in het lichaam of (pijn)klachten die moeizaam herstellen. In het volgende blog neem ik je mee in herstelprocessen in het lichaam met daarbij het belang van lichaamsbewustwording en je ademhaling.
Wil je als (zorg)professional zelf de regie nemen om beter met chronische stress om te gaan? Er zijn verschillende mogelijkheden om minder last te hebben van chronische stress. In deze blogserie over stress ga ik deze opties verder uitwerken. Je kunt de serie volgen op mijn website. Wil je nu alvast ervaren wat lichaamsbewustzijn of een hartcoherente ademhaling voor je kan doen bij stress? Lees dan verder in een van mijn eerder verschenen blogs.
Referenties
Brain-body responses to chronic stress: a brief review. B.L. Roberts, L.N. Karatsoreos. Depertement of psychological an brain sciences, neuroscience and behavior program, University of Massachusetts Amherst, USA. Faculty reviews 2021 10:(83)
Gek op stress maar niet altijd, S. Kuijsten, C. Hamming. Uitgevrij Drukwerk.
Psychologie een inleiding, P. Zimbardo, R. Johnson, V. McCann. 8e editie, Pearson.
Stress Physiology, understanding and counteracting a health crisis. T.M. Benally, L. Kravitz, PHD. IDEA Fitness Journal November-December 2021 P12-15.